Εκλεκτικές συγγένειες

 

Παπαδιαμάντης-Ντοστογιέφσκι

Όσοι επιμένουν να συγκρίνουν τον Παπαδιαμάντη με τον Ντοστογιέφσκι καταδεικνύουν απλώς τη λογοτεχνική τους αδαημοσύνη, αδικώντας όχι μόνο τον Ρώσο αλλά και τον Έλληνα Είναι προφανές ότι ο δικός μας είχε ως πρότυπο τον συγγραφέα των μεγάλων μυθιστορημάτων, στη λογοτεχνία όμως οι ευγενείς προθέσεις δεν αρκούν. Η διαφορά των δύο δημιουργών δεν είναι μόνο ποσοτική, είναι πρωτίστως ποιοτική.
Όσο κι αν «ξεχειλώνουμε» τον άγιο της λογοτεχνίας μας με υμνολογίες και παχιά λόγια, όσο κι αν αφηνόμαστε στην ακαταμάχητη γοητεία της γλώσσας του, ο ορίζοντας των ιδεών του παραμένει στενός. Από την άλλη η παπαδιαμαντολαγνεία των τελευταίων ετών έχει την εξήγησή της. Ύστερα από ενάμισι αιώνα αφηγήσεων στον τόπο μας, αντικρίζουμε χέρσα τοπία πεζογραφικής κοινοτοπίας. Ο γιγαντισμός του κυρ Αλέξανδρου γίνεται το άλλοθι για την αφηγηματική μας οκνηρία. Σε κάθε περίπτωση είναι άδικο να φορτώνουμε στον μαγικό αραμπά του Παπαδιαμάντη τον λογοτεχνικό μας μεγαλοϊδεατισμό. Ας σεβαστούμε, τουλάχιστον, την ιερή μνήμη του…

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ

Όλοι οι μείζονες Αμερικανοί πεζογράφοι του παρελθόντος στάθηκαν πάντα με κριτική διάθεση απέναντι σε αυτό που τόσο εύστοχα αποκαλείται «αμερικανικό όνειρο» και το αποδόμησαν πλήρως, είτε με τον μεταφυσικό τρόπο του Φιτζέραλντ στον Μεγάλο Γκάτσμπυ είτε με την δραματική ένταση του Φώκνερ στα μεγάλα μυθιστορήματά του. Τελευταίος όλων ο Τζόναθαν Φράνζεν προέβη σε ευθεία καταγγελία του αμερικανικού ονείρου και της κοινωνίας που το δημιούργησε.
Με τη συνέπεια ευσυνείδητου λογιστή ανέλαβε συνειδητά να καταγράψει το λογιστικό μέρος της αμερικανικής καθημερινότητας. Παιδί των μεσοδυτικών πολιτειών ο Φράνζεν ανακάλυψε σε αυτές τη δική του Γιοκναπατάφα. Αντιλήφθηκε ωστόσο ότι σε μια εποχή που ευδοκιμούν οι αριθμοί, θα φάνταζε αθεράπευτα αθώο να αφηγηθεί κανείς ξανά την αμερικανική πραγματικότητα με τον τρόπο του Φώκνερ ή του Φιτζέραλντ.

Έλιοτ-Βαλερύ- Σεφέρης


Όταν αναφερόμαστε στην Αγγλική ή Γαλλική ποίηση του 20ου αιώνα, δύο ονόματα μάς έρχονται πρώτα στο μυαλό:

Τ. Σ. Έλιοτ και Πωλ Βαλερύ. Ο καθένας από τους δύο έδωσαν στη γλώσσα τους κάτι που κανένας άλλος ποιητής δεν κατάφερε να δώσει. Είναι ακριβώς όπως όταν μιλάμε για την Ελληνική ποίηση της ίδιας εποχής, μνημονεύουμε πρώτο τον Γιώργο Σεφέρη. Αν μη τι άλλο, είναι αυτός που άλλαξε τον ποιητικό χάρτη της χώρας και μας δίδαξε πώς γράφεται η μοντέρνα ποίηση.
Εγχώριοι φιλολογικοί κύκλοι, με την απλουστευτική αυθαιρεσία που τους διακρίνει, κατατεμαχίζουν το έργο του σε περιόδους επιρροής από συγκεκριμένους δημιουργούς και λογοτεχνικά ρεύματα, χαρακτηρίζοντας εμμέσως την Ποιητική του ως κακέκτυπο. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι ο Σεφέρης δεν «μετέφρασε» την ευρωπαϊκή πρωτοπορία της εποχής του στα ελληνικά, όπως άδικα του προσάπτουν οι άσπονδοι φίλοι του. Η συνομιλία του με ποιητές όπως ο Βαλερύ και ο Έλιοτ έλαβε χώρα στο πλαίσιο ενός λογοτεχνικού κοσμοπολιτισμού. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο Σεφέρης υπήρξε παιδί του μεσογειακού διεθνισμού, παιδί της μητροπολιτικής Σμύρνης, όπου οι πολιτισμικές επιρροές της Ευρώπης έφθαναν παρακάμπτοντας τον Ελλαδικό επαρχιωτισμό. Αλλά τι να πει κανείς... μεγάλη πέτρα ο φθόνος και κατά τον Σεφέρη «… βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες».
Δημήτρης Στεφανάκης