Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2012

Ο Ρέμπραντ αφηγείται...

O λόχος των Frans Banning Cocq και Willem van Ruytenburch 
ή Η νυχτερινή περίπολος, π. 1642,
λάδι σε μουσαμά, 363x437 εκ., Άμστερνταμ, Rijksmuseum.

Αναρωτιόμουν πάντα τι κάνει ένα ζωγράφο να ξεχωρίζει σε μια τέχνη τόσο παλιά όσο κι ο ίδιος ο άνθρωπος. Περισσότερο κι από τη λογοτεχνία η ζωγραφική καταφέρνει αιώνες τώρα να ανατρέπει την καθιερωμένη θέαση των πραγμάτων έτσι ώστε οι εικονογράφοι της πραγματικότητας να την αναιρούν κάθε στιγμή. Όταν ο Καμύ ισχυριζόταν ότι «μυθιστόρημα είναι φιλοσοφία σε εικόνες» θα μπορούσε να συμπληρώσει λέγοντας ότι η μεγάλη ζωγραφική αφηγείται και φιλοσοφεί σε εικόνες.
Το αριστούργημα του Ρέμπραντ που εσφαλμένα τιτλοφορήθηκε Νυχτερινή Περίπολος αποτελεί ένα κολάζ επεισοδίων και προσώπων που δρουν ετερόχρονα, συμμετέχοντας σε μια σύνθεση η οποία εξελίσσεται μυθιστορηματικά με παράλληλες αφηγήσεις.

Ένας πίνακας δράσης λοιπόν όπου τα πορτρέτα των πρωταγωνιστών του αντιπαρατίθενται στην ποικιλομορφία των γεγονότων και εντέλει της ίδιας της ζωής. Το φόντο του θα παραμένει ουσιαστικά ανεξήγητο και θα λοιδορεί τις τραγικά ανυποψίαστες φιγούρες του λοχαγού Φρανς Μπάνινχ Κοκ και του υπολοχαγού Βίλεμ βαν Ρούτεμπεργκ.

Τρίτη 9 Οκτωβρίου 2012

Αυτοσχεδιασμός και αμεριμνησία


Προσωπογραφία του Θερβάντες
φιλοτεχνημένη από τον Χουάν ντε Χουαρέγκι
Είναι το άλφα της μυθιστορηματικής αλφαβήτου: Μιγκέλ ντε Θερβάντες.
Δεν υπήρξε μέλος κανενός λογοτεχνικού ιερατείου αλλά αποδείχθηκε ο Μεσσίας που περίμενε η παγκόσμια λογοτεχνία για να εισέλθει επιτέλους στην εποχή του μυθιστορήματος. Είναι παράξενο αλήθεια πώς μια και μόνη αφηγηματική διάνοια κατάφερε να συμπυκνώσει τη μεγάλη παράδοση της μυθιστορίας παρωδώντας τον κώδικα των ηρωισμών της εποχής και τις αξίες της ιπποσύνης.


Ο δημιουργός του Δον Κιχώτη ανέτρεψε άρδην τα δεδομένα της τέχνης του λόγου αποδεικνύοντας ότι η συγγραφική αμεριμνησία και ο αυτοσχεδιασμός μπορούν υπό όρους να αποτελέσουν τα θεμέλια εργαλεία της αφήγησης.
Οι μεγαλοπρεπείς καθεδρικοί του μυθιστορήματος στον δέκατο ένατο αιώνα παρέκαμψαν τη θερβαντική πρακτική.
Ωστόσο η βαθιά ειρωνεία του Θερβάντες με τα εφηβικά της σκιρτήματα πέρασε απευθείας στον εικοστό αιώνα κι ο Δον Κιχώτης του παραμένει μνημείο νεωτερικότητας και αέναου πειραματισμού. Πέραν πάσης αμφιβολίας ο Ισπανός άνοιξε ένα διάλογο με τους επιγόνους του κι απομένει μόνο να βρει, όπως ο Όμηρος, τον δικό του Τζόυς που θα τον αποδομήσει μεγαλοφυώς.


 

Σάββατο 6 Οκτωβρίου 2012

Ο Εστραγκόν και ο Βλαντιμίρ στο Κέντρο της Αθήνας

 
 
Περίπτωση Μπέκετ: Ο άνθρωπος που αμφισβήτησε τον ιερό κανόνα της συγγραφικής «υπεροχής» των Τζόις και Προυστ δεν βάσισε τη φήμη του στα περιλάλητα ημι-μυθιστορήματά του (Μαλόν, ο Ακατονόμαστος, ο Μολλόυ πεθαίνει) αλλά στα θεατρικά του. «Το τέλος του παιγνιδιού» παραμένει η κορωνίδα της παγκόσμιας δραματουργίας στον εικοστό αιώνα.
Στο πλατύ κοινό, ωστόσο, έμεινε κυρίως γνωστός για το θρυλικό «Περιμένοντας τον Γκοντό» έργο για το οποίο ο ίδιος ο Μπέκετ ανησυχούσε σοβαρά μήπως κάποια στιγμή ξεπεραστεί.
Οι φόβοι του αποδείχτηκαν αβάσιμοι κι ο Εστραγκόν με τον Βλαντιμίρ στο αέναο παιγνίδι της αναμονής αποδεικνύονται σήμερα πιο φρέσκοι και πιο επίκαιροι από ποτέ.
Στην εποχή αυτή του αγροίκου πλουτισμού, φανταστείτε τους αλήτες του Μπέκετ να κινούνται στο κέντρο της Αθήνας περιμένοντας τον Γκοντό. Ίσως κάτι ανάλογο είχε στο μυαλό του ο δημιουργός τους…

Δευτέρα 1 Οκτωβρίου 2012

Το αυτοσχεδιάζειν εστί φιλοσοφείν

Θα μπορούσε να είχε ανακαλύψει τον υπαρξισμό, να έπαιζε πόκερ με τον Βιτγγκενστάιν, να διδάσκει ανώτερα Μαθηματικά, να έχει επινοήσει ένα μεγάλο μύθο. Επέλεξε να γίνει ο φιλόσοφος της τζαζ. Στο παίξιμό του δεν θαυμάζει κανείς τη δεξιοτεχνία ή τις ανατροπές γνωστών μελωδιών . Συναισθάνεται μια βαθιά θεώρηση του κόσμου που μόνο ο νηφάλιος αυτοσχεδιασμός μπορεί να πετύχει. Θα μπορούσε να είναι ο Πλάτωνας με γυαλιά. Τον είπαν απλώς Μπιλ Έβανς... Τρεις συλλαβές για να ορίσει κανείς το αξεπέραστο στη μεγάλη τέχνη...





Δημήτρης Στεφανάκης