Εκλεκτικές συγγένειες

Καμύ-Νοστογιέφσκι.
Ο γαλλοαλγερινός έμαθε πολλά από τον Ρώσο και κυρίως τον τρόπο να θέτει ηθικά διλήμματα στους ήρωές του με τραγικό αντίκτυπο. Ο Καμύ δεν ήταν Ντοστογιέφσκι -ποιος είναι άλλωστε;- είχε όμως την ευφυΐα να δανειστεί τόσα στοιχεία όσα χρειαζόταν για να οικοδομήσει το δικό του έργο.
Το καταλαβαίνει κανείς όταν διαβάσει τον "Ηλίθιο" το καταλαβαίνει επίσης όταν δει με πόση ευλάβεια διασκεύασε ο Καμύ τους "Δαιμονισμένους" για το θέατρο...

Χωρίς τον Μπαλζάκ ο Προυστ θα είχε γράψει ένα φιλοσοφικό ημερολόγιο. Ο «Χοντρός» μας έμαθε ότι το μυθιστόρημα δεν είναι μια απλή ιστορία αλλά ένα σύνθετο κατασκεύασμα στο οποίο έχουν μερτικό η Ιστορία, η πολιτική, η φιλοσοφία, η τέχνη, η καθημερινότητα, ο έρωτας.

Η μυθολογία του "Χαμένου Χρόνου" είναι διάστικτη από λογοτεχνική κριτική, από ψυχολογικές παρατηρήσεις υψηλής ποιότητας κι από αισθητικά σχόλια κάθε λογής.Χωρίς τον Προυστ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο κορυφαίος ίσως στοχαστής του εικοστού αιώνα, δεν θα μας πρόσφερε το απαράμιλλο δοκιμιακό του έργο. Διαβάζοντας κανείς τα κείμενά του νομίζει πως έχει να κάνει με προυστική αφήγηση αφυδατωμένη από γεγονότα και χαρακτήρες. Στις" Ημερολογιακές του Σημειώσεις" πάντως μας έδωσε αριστουργηματικά δείγματα για όσους θέλουν να καταλάβουν πώς γράφεται η μεγάλη λογοτεχνία...

Χάιντεγκερ-Σαρτρ-Μαρκούζε

Ο αχανής φιλοσοφικός νους που ακούει στο όνομα Μάρτιν Χάιντεγκερ δεν έχει μέχρι σήμερα αποδελτιωθεί. Οι εξήντα τόμοι στους οποίους εκτείνεται ο Χαϊντεγκεριανός λόγος παραμένουν στο μεγαλύτερο μέρος τους αδημοσίευτοι και ανεπαρκώς σχολιασμένοι. Όμως ο Χάιντεγκερ θα ήταν ο μεγαλύτερος στοχαστής του εικοστού αιώνα ακόμα κι αν είχε συγγράψει μονάχα το μνημειώδες «Είναι και Χρόνος». Κάποιοι βέβαια ασχολούνται ακόμη με το ακανθώδες ζήτημα της γειτνίασης του Γερμανού φιλοσόφου με τον ναζισμό. Εξάλλου οι κατ’ επάγγελμα φιλόσοφοι αποσιωπούν ή αμφισβητούν συστηματικά τη σημασία του έργου του. Ας είναι… Υπάρχουν ευτυχώς και κάποιοι που υποβαθμίζουν τον Σαρτρ σε απλό σχολιαστή του Χάιντεγκερ, ενώ αναγνωρίζουν την επίδραση της σκέψης του στα πιο ριζοσπαστικά αναγνώσματα του εικοστού αιώνα όπως, για παράδειγμα, στο Μονοδιάστατο Άνθρωπο του Μαρκούζε.

                                                                                                                   

                                                                                                                Δημήτρης Στεφανάκης



Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ του Σκοτ Φιτζέραλντ

Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ του Σκοτ Φιτζέραλντ ή αλλιώς, πώς ένας Αμερικανός συγγραφέας αποδομεί, με γοητευτικό τρόπο και μέσα από ένα άρτιο μορφολογικά κείμενο, το Αμερικανικό Όνειρο και ανατρέπει όλο εκείνο το ιδεαλιστικό του υπόβαθρο, καταφέρνοντας ωστόσο να δώσει ένα μυθιστόρημα υψηλής ποιότητας.

Γεννημένος στη Μινεσότα του 1896 ο Φιτζέραλντ πλάθει έναν αρχετυπικό χαρακτήρα που αντιπροσωπεύει το Αμερικανικό Όνειρο, καθώς είναι το πρότυπο της προσωπικής ανέλιξης και επιτυχίας, μιας επιτυχίας που συντελείται μάλιστα μέσα σε πολύ σύντομο χρόνο, μόλις τρία χρόνια. Και είναι περίεργο πως ενώ ο αποκτηθείς πλούτος του ήρωα είναι αποτέλεσμα ενός μάλλον ευκαταφρόνητου βίου που περιλαμβάνει λαθρεμπόριο και συναλλαγές με ανθρώπους του υποκόσμου, εντούτοις ο αναγνώστης δεν ταλαντεύεται ούτε για μια στιγμή και συνεχίζει αδιάλειπτα να γοητεύεται απ’ αυτόν και να συγκινείται από το ανυποχώρητο έρωτα που νιώθει για την Νταίζυ, μια γυναίκα σίγουρα κατώτερη των δικών του αισθημάτων. Κι όλα αυτά στην Αμερική της δεκαετίας του ’20, λίγο πριν το μεγάλο οικονομικό κραχ που επακολούθησε, μιας εποχής με οικονομική ανάπτυξη αλλά και με ανεπτυγμένη διαφθορά, άφθονου πλούτου και ηθικής κατάπτωσης, μιας εποχής γεμάτης αλκοόλ, υπερβολή, χλιδή, αμοραλισμό, πλημμυρισμένης από τη μουσική τζαζ. Η διαχρονικότητα του Μεγάλου Γκάτσμπυ είναι αναμφίβολη. Η νέα αστική τάξη της εποχής είναι η περίφημη Χαμένη Γενιά του 1920 και ο Φιτζέραλντ αυτή ακριβώς τη γενιά προβάλλει ως το φόντο της παρακμής. Είναι η εποχή των αλλαγών, της ποτοαπαγόρευσης, της απελευθέρωσης των ανθρώπων και της ηθικής και ο Φιτζέραλντ στήνει το σκηνικό του και παρουσιάζει με κινηματογραφικούς φωτισμούς τα στοιχεία της κοινωνικής υποκουλτούρας της εποχής.

Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε με μια μόνο φράση το αριστουργηματικό αυτό βιβλίο θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως το μυθιστόρημα της μεγάλης διάψευσης, αφού ο Φιτζέραλντ περιγράφει τελικά «τον τρόπο που καταρρέουν τα όνειρα» όταν αυτά γίνουν πραγματικότητα. Κι ενώ πολλοί θα μπορούσαν να πουν ότι ο Φιτζέραλντ έχει απλώς δημιουργήσει έναν ήρωα που κυνηγάει τελικά πάντα τον έρωτα, στην ουσία ο εμβληματικός Γκάτσμπυ είναι ένας ήρωας προφητικός, καθώς περιγράφει την υπερβολή μιας εποχής που οδήγησε στην Αμερική του οικονομικού κραχ του ’30 και είναι αναμφίβολα επίκαιρος όσο ποτέ μια και οι παραλληλισμοί με τα σημερινά δεδομένα είναι αναπότρεπτοι.

Αν θέλαμε να ορίσουμε τι ακριβώς συμβολίζει ο Γκάτσμπυ θα πρέπει να σταθούμε στο τι συμβολίζει πρωτίστως για τον ίδιο τον Φιτζέραλντ. Πρόκειται απλώς για μια λυρική αφήγηση που βρίθει από στοιχεία της αμερικανικής κουλτούρας και γι αυτό το λόγο μας γοητεύει η ανάγνωσή του, καθώς μας μιλάει για πράγματα οικεία της αμερικανικής νεωτερικότητας ή πρόκειται για ένα συνταρακτικό κείμενο που επιδίδεται σε αθέατες φαινομενικά, ωστόσο υπαρκτές, διακειμενικές αναφορές και επί της ουσίας μιλά για την ψευδαίσθηση της πραγματοποίησης κάθε ονείρου και γι αυτό το λόγο μας δονεί η ανάγνωσή του;

Ο Φιτζέραλντ χωρίς να ανήκει στους κύριους εκπροσώπους του μοντερνισμού όπως η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Τζόυς για παράδειγμα απέχει εξίσου και από τον γνωστό έως τότε ρεαλισμό και κατορθώνει να δώσει ένα ιδιαίτερο προσωπικό ύφος στο έργο του. Κι ενώ δείχνει να κρατάει αποστάσεις από τον Γκάτσμπυ και ως συγγραφέας επιλέγει να αφηγηθεί την ιστορία ένας από τους ήρωές του, ο αναγνώστης που γνωρίζει την προσωπική ζωή του Φιτζέραλντ νιώθει τελικά πως ο συγγραφέας μέσα από τον ήρωα του παρουσιάζει και την προσωπική του διαδρομή προς τη φθορά, αντίστοιχη εκείνης του Αμερικανικού Ονείρου. Μια κοινωνία που βαδίζει προς την αναπόφευκτη χρεωκοπία κι ένας συγγραφέας που ο αλκοολισμός του τον μαγνητίζει προς την προσωπική του καταστροφή. Κι όλα αυτά τα στοιχεία δοσμένα σε έναν μοναδικό λογοτεχνικά ήρωα, τον υπέροχο, μεγάλο Γκάτσμπυ.

Τέσυ Μπάιλα

Από το http://www.thinkfree.gr/thinkculture/%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF/%CE%BF-%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CF%84%CF%83%CE%BC%CF%80%CF%85-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%84-%CF%86%CE%B9%CF%84%CE%B6%CE%AD%CF%81%CE%B1%CE%BB%CE%BD
 

Εξομολόγηση για το μύθο του διανοούμενου

Ο εικοστός αιώνας ήταν, εκτός των άλλων, ο αιώνας της αποδόμησης του μυθιστορήματος. Μπροστά στην αδυναμία μας να υπερβούμε τους μεγάλους δασκάλους του δεκάτου ενάτου αναζητήσαμε μετά μανίας την καινοτομία στη μορφή που, αν μη τι άλλο, θα μας έδινε την ψευδαίσθηση ότι τους αφήσαμε πίσω. «Η μορφή για την μορφή» λοιπόν όπως η «τέχνη για την τέχνη» παλιότερα έγινε το σύνθημα για να απαλλαγούμε από την τυραννία της παράδοσης. Η υπερβολή μάς έφερε στο λυκαυγές της νέας χιλιετίας να μιλάμε για «τέλος της εποχής του μυθιστορήματος». Όποιος είχε αυτή την φαεινή ιδέα, θα πρέπει να αναλογιστεί και τις συνέπειές της. Ο θανάσιμος κίνδυνος τον οποίο αντιμετωπίζει σήμερα η λογοτεχνία οφείλεται εν πολλοίς στη μεγαλοφυΐα της βλακείας και στους εκπροσώπους της οι οποίοι επιμένουν να βαφτίζουν νεωτερικότητα την αφηγηματική τους δυσλεξία...
Δημήτρης Στεφανάκης

Η κρυφή γοητεία του ημιτελούς

Πόσα αριστουργήματα της τέχνης έμειναν ανολοκλήρωτα και στοιχειώνουν την αισθητική μας με την απαράμιλλη γοητεία τους; Από την ημιτελή συμφωνία του Σούμπερτ μέχρι τα "ανοιχτά" μυθιστορήματα του Κάφκα και τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού μια διαχρονική αύρα προστατεύει τις ανοχύρωτες εμπνεύσεις των μεγάλων δημιουργών. Η "Τουραντότ" αυτό το διαμάντι του βερισμού, μιλά για την παγερή πριγκίπισσα που θανατώνει τον ένα μετά τον άλλο όλους τους ερωτευμένους μνηστήρες της με τα άλυτα αινίγματά της. Θα την νικήσει ο Κάλαφ αλλά το τελικό ντουέτο του μαζί της δεν θα είναι του Πουτσίνι. Ο θάνατος θα προλάβει τον μεγάλο δάσκαλο...
Δημήτρης Στεφανάκης